Gra W cykora

Literacki klejnot z 1963 roku – „Gra w cykora” powieść Szilárda Rubina

„Gra w cykora” Szilárda Rubina otrzymała tytuł Książki Miesiąca „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”. Książka stycznia 2020, kategoria „proza zagraniczna”. Czy książka rzeczywiście jest taka świetna? Jak przebiegło moje spotkanie z węgierską literaturą?

„Powieść Szilárda Rubina, opublikowana w 1963 roku, to obraz głębokiej, świadomej, a zarazem zaborczej i destrukcyjnej miłości dwojga ludzi w powojennej węgierskiej rzeczywistości. To świetnie napisana, niezwykła historia bezgranicznego cierpienia jednej z postaci – mężczyzny, narratora. Dla wrażliwego czytelnika „Gra w cykora” może stać się lekturową ucztą, a dla mistrzów stylu przedmiotem subtelnych analiz. Wielu węgierskich prominentnych twórców wymieniało kiedyś i wymienia do dziś tę powieść jako jedno ze swych najwspanialszych doświadczeń czytelniczych.”

„Do europejskich czytelników Gra w cykora trafiła dopiero po półwieczu. W ostatnich latach życia pisarza ukazał się, okrzyknięty literackim odkryciem, przekład niemiecki tej powieści, a ceniona dziennikarka Ingeborg Harms przyrównała ją do Wielkiego Gatsby’ego Johna Fitzgeralda. Po śmierci Rubina jego powieść równie entuzjastycznie była przyjmowana w innych krajach. Obecnie także polscy czytelnicy mają możliwość obcowania z tą niezwykłą prozą węgierskiego twórcy.”

"...Nagle ogarnął mnie smutek. Koronkowe poduszki, uginające się miękko łóżko, a w nim ciało Urszuli były moim jedynym, prawdziwym zwycięstwem. Jak długo może się tym karmić mężczyzna? Za zachłannością, z jaką Urszula brała ode mnie rozkosz, zdawało się czaić okrucieństwo, chęć szybkiego zaspokojenia głodu i wyswobodzenia się..."

W taki sposób Wydawca przedstawia prozę Szilárda Rubina. Czy książka rzeczywiście jest taka świetna? Zależy jak na to spojrzeć. Jak zawsze na ocenę danej powieści składa się wiele czynników, jednym z nich jest to, czy czytelnik jest otwarty na nowe doświadczenia literackie. Ja do takich osób należę i już wielokrotnie odkryłam perełki wśród zapomnianej literatury. Powieść została opublikowana w 1963 roku, czytając ją, czuje się język tamtej epoki. Książka nie należy to prostych, trzeba czytać ją w skupieniu, ale dzięki temu Rubin pozwala nam obcować ze sztuką rzadko spotykaną w dzisiejszych czasach. Pięknie przedstawiona historia nieszczęśliwej miłości w powojennych czasach. Romans ze smakiem, zupełnie inny niż obecne romanse/erotyki – wszystko to, co powinna mieć dobra literatura piękna. Warto wspomnieć o Klarze Annie Marciniak, która przełożyła „Grę w cykora”. Nie jest łatwo przetłumaczyć powieść, która została wydana w innej epoce, tak aby zachować jej unikalny styl. Klara Anna Marciniak otrzymała nagrodę „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” za jej przekład książki.

"Przyszłym językiem Europy jest przekład." - Umberto Eco

Odkrywajmy na nowo „stare” perełki literackie, niekiedy już zapomniane. Nie gońmy tylko za nowościami, debiutami, ale pochylmy się raz na jakiś czas nad czymś w zupełnie innym stylu. Zachęcam Was serdecznie do lektury „Gry w cykora”.

Uwielbiam pisarzy rosyjskich i niemieckich, również takich na wskroś angielskich i francuskich. Jednak zawsze uważałam, że język węgierski ma w sobie pewną ulotność, charakterystyczny rys, naprawdę niepowtarzalny w odbiorze — nawet, gdy zostaje poddany tłumaczeniu. Od dawna miałam ochotę na bliższe poznanie twórców właśnie węgierskich, aczkolwiek nie nadarzała się odpowiednia ku temu okazja. W końcu trafiłam na Szilárda Rubina. Zanim w moich ręka znalazła się jego książka, szperałam w Internecie szukając jakichkolwiek informacji o tym autorze. Dotarło do mnie, iż w przypadku Rubina (piękne nazwisko) sława pojawiła się późno. I, mimo wszystko, dalej jest dostępny raczej dla koneserów literatury. Próżno widzieć go wśród klasyków, bestsellerów. A teraz, już po lekturze „Gry w cykora”, ta świadomość ogromnie smuci. Proszę mi wierzyć — to znakomita powieść. Nie spodziewałam się, że tak bardzo potrafi zauroczyć, w każdym znaczeniu.

Łatwo dostrzec poetyckie naleciałości. A warto wspomnieć, autor nie ograniczał się prozy, choć w dalszym okresie życia właśnie ona go głównie pochłaniała. Niemniej jednak, zdania napisane przez Rubina przypominają mi wiersz. Smutny, melancholijny, skrzący niedoścignioną urodą. Ludzie wrażliwi na słowa z pewnością znają uczucie, gdy w trakcie czytania po parokroć wracamy do różnych fragmentów, tylko po to, aby ponownie się nimi nacieszyć. Dlatego nad „Grą w cykora” spędziłam stosunkowo dużo czasu, bo aż trzy tygodnie. Książeczka dość cienka, normalnie skończyłabym ją w jeden weekend. Ale, nie tym razem. Wolałam dawkować sobie przyjemność. Nie żałuję!

Recenzenci porównują Szilárda do Prousta lub Fitzgeralda. A ja myślę, że oboje w nim istnieją, w jakimś stopniu. Równocześnie nie chcę szukać zbyt wielu wspólnych mianowników, gdyż uważam, iż Węgier zasługuje na osobne miejsce w historii literatury. Z racji na jego specyficzny styl. Owszem, chwilami kojarzący się z sennymi opisami Marcela P., aczkolwiek na tyle unikatowy, by samemu się bronić. Bez bardziej znanych „strażników” obok. Naprawdę cieszy mnie tak dobre zakończenie roku w kwestii książek — mocne, z przytupem, wręcz idealne.

Ot, historia miłosna, czytamy o nich często i namiętnie. Większość jest do siebie podobna, trudno temu zaprzeczyć. Co sprawiło, że powieść Rubina zachwyca? Po pierwsze, wspominany tu wcześniej styl. Po drugie, tło, czyli powojenna rzeczywistość na Węgrzech. Po trzecie, bohaterowie. Niezwykle ludzcy w swoich emocjach, rozedrgani, wypełnieni rozterkami, które dziwnym sposobem wzbudzają to, iż również czytelnik je odczuwa. Romantyczna para, choć z każdą kartką ulatuje „szczenięce” uczucie, zastępowane przez coś nienazwanego. Mężczyzna łamie serce kobiecie? A może na odwrót? Oboje pełni zalet oraz wad, nie są czarno-biali. Przedstawiają sobą całą gamę barw. W moich oczach, to poemat prozą, czasem jesienno-brązowy, ale też zimowo-błękitny.

Serdeczne ukłony w stronę wydawnictwa, które zdecydowało się opublikować tę książkę. Kolejne wyrazy uznania dla Klary Anny Marciniak, tłumaczki, idealnie oddającej piękno języka węgierskiego. A domyślam się, że to musiała być ciężka praca, wymagająca dużej dozy cierpliwości oraz wrażliwości. Tak, przełom listopada i grudnia pożegnał mnie znakomitą pozycją, mocno trzymam kciuki za Rubina. Od jego śmierci minęło dziewięć lat — najwyższa pora, aby dotarł do Polaków. Jeśli szukacie cudownie skonstruowanej fabuły, świetnie opisanej, to sięgnijcie po „Grę w cykora”…