Studiowanie dokonań wybitnych psychologów przybliża do odpowiedzi na fundamentalne pytania: kim tak naprawdę jesteśmy i jaki sens ma nasza egzystencja. Wszak psychologia jest jedną z kilku najważniejszych dziedzin, które od dawna poszukują odpowiedzi na te i im podobne kwestie, chlubiąc się pluralizmem koncepcji i strategii badawczych, a zarazem borykając się z nimi.
Historia polskiej myśli psychologicznej w syntetyczny sposób pokazuje narodziny oraz dzieje polskiej psychologii naukowej, stosowanej oraz psychoanalizy. Autorzy opisują historię polskiej psychologii począwszy od rozważań o charakterze psychologicznym zawartych w dawnych tekstach naukowych, przez pierwsze projekty uprawiania psychologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej, po powołanie katedr i pracowni psychologicznych oraz funkcjonowanie psychologii pozauniwersyteckiej, stosowanej. Monografia prezentuje dzieje polskiej psychologii do wybuchu drugiej wojny światowej.
W nowej wersji książki dokonaliśmy kilku istotnych modyfikacji, które dotyczą psychologii stosowanej, eugeniki i psychoanalizy. Niektóre z rozdziałów i podrozdziałów napisaliśmy od nowa. Znacząco rozbudowaliśmy wiele wątków, w tym charakterystyki m.in. Abramowskiego, Dąbrowskiego, Heinricha, Ochorowicza, Szumana. Staraliśmy się uwypuklić kontakty polskich psychologów z innymi ośrodkami oraz wskazać na relacje z ich zagranicznymi nauczycielami i kolegami. Tam, gdzie się to dało pokazać – jak choćby w odniesieniu do Abramowskiego, Dąbrowskiego, Heinricha, Joteyko, Twardowskiego, psychologii stosowanej czy psychoanalizy – uwzględniliśmy recepcję polskich osiągnięć za granicą. Staraliśmy się też zaakcentować, że w budowaniu polskiej psychologii aktywnie uczestniczyli badacze o różnym pochodzeniu etnicznym. W ten sposób dążyliśmy do opracowania, na ile to możliwe, policentrycznej historii psychologii. Jednocześnie wystrzegaliśmy się „romantyzacji”, rzetelnie prezentując wartościowe przykłady intelektualnej i kulturalnej przeszłości polskiej myśli psychologicznej.
Z tekstu
Spis treści
Wstęp 9
Rozdział 1. Narodziny polskiej refleksji psychologicznej 21
1.1. Łacińskie początki polskiej myśli psychologicznej 22
1.2. U źródeł rodzimej literatury psychologicznej 24
1.3. Narodziny polskiej terminologii psychologicznej 33
Rozdział 2. Zapowiedź psychologii jako odrębnej nauki empirycznej 39
2.1. Próba psychologii pierwszoosobowej według Józefa Kalasantego Szaniawskiego 40
2.2. Psychofizjologia oraz psychologia rozwojowo-wychowawcza według Jędrzeja Śniadeckiego 45
2.3. Rozważny wywód sił i działań umysłowych w ujęciu Jana Śniadeckiego 49
2.4. Między typologią a paleontologią umysłu: Michała Wiszniewskiego Charaktery rozumów ludzkich 50
2.5. Początki psychopatologii 56
2.5.1. Jana Jonstona i Ludwika Perzyny opisanie chorób psychicznych 57
2.5.2. O „psychicznej” metodzie leczenia – projekt psychoterapii według Józefa Jakubowskiego 64
2.5.3. Bartłomiej Frydrych i Klemens Maleszewski – pionierzy współczesnej psychopatologii 71
2.5.4. Czy powodem cierpienia chorego jest ciało czy „grzeszna dusza”? 78
2.6. Polscy prekursorzy myśli transpersonalnej 85
Rozdział 3. Pierwsze projekty uprawiania psychologii naukowej oraz początki naturalizacji umysłu 91
3.1. Józefa Kremera pionierski projekt uprawiania psychologii naukowej 92
3.2. Zarys psychologii empirycznej według Mikołaja Lipińskiego 96
3.3. Początki naturalizacji umysłu w dziełach Wiktora Feliksa Szokalskiego 98
3.4. Jak należy badać duszę? Julian Ochorowicz o metodzie badań psychologicznych 103
3.5. Kolejne etapy unaukowiania psychologii – fizjologia i medycyna 109
Rozdział 4. Pierwsze ośrodki psychologii naukowej 113
4.1. Władysław Heinrich: prekursor behawioryzmu i założyciel pierwszej pracowni psychologii eksperymentalnej 121
4.2. Edward Abramowski: od badań nad pamięcią do metafizyki doświadczalnej 136
4.3. Kazimierz Twardowski i początki psychologii w Uniwersytecie Lwowskim 152
4.4. Działania organizacyjne: zjazdy, czasopisma i Polskie Towarzystwo Psychologiczne 166
4.4.1. Zjazdy 167
4.4.2. Czasopisma naukowe 173
4.4.3. Polskie Towarzystwo Psychologiczne 181
Rozdział 5. Rozkwit psychologii w murach uniwersyteckich 191
5.1. Psychologiczna Szkoła Lwowska 193
5.1.1. Pierwszy okres: 1898/1899–1901 195
5.1.2. Drugi okres: 1902–1919 204
5.1.3. Trzeci okres: 1920–1939 213
5.2. Psychologia na Uniwersytecie Jagiellońskim 219
5.3. Psychologia ogólna i wychowawcza na Uniwersytecie Warszawskim 230
5.3.1. Władysław Witwicki i dostojna psychologia uniwersytecka 231
5.3.2. Stefan Baley i próby upraktycznienia psychologii 240
5.4. Stefan Błachowski i początki psychologii klinicznej na Uniwersytecie Poznańskim 247
5.5. Nieśmiałe przymiarki do psychologii w Wilnie 256
Rozdział 6. Psychologia wykracza poza uniwersytety 265
6.1. Początki praktyki psychologicznej w Polsce i jej prekursorzy 271
6.2. Rozwój psychologii stosowanej w okresie międzywojennym 281
6.2.1. Nurt pedologiczny w psychologii stosowanej: w centrum zainteresowań – młode pokolenie i testy 292
6.2.2. Nurt psychotechniczny: w centrum zainteresowań – człowiek pracy 314
6.2.3. Próby stosowania psychologii w innych dziedzinach życia: w centrum zainteresowań zaburzenia i choroby psychiczne oraz przestępczość 323
6.3. Geneza i dzieje ruchu eugenicznego 337
6.3.1. Losy polskiej ustawy eugenicznej 341
6.3.2. Polskie Towarzystwo Eugeniczne i udział psychologów w popularyzacji eugeniki 348
Rozdział 7. Dzieje psychoanalizy w Polsce 359
7.1. Geneza polskiej psychoanalizy 363
7.2. Początki psychoanalizy na ziemiach polskich 368
7.2.1. Psychoanaliza na zjazdach. Pierwsze publikacje poświęcone psychoanalizie 369
7.2.2. Najważniejsi popularyzatorzy freudyzmu przed pierwszą wojną światową 375
7.3. Psychoanaliza w dwudziestoleciu międzywojennym 382
7.3.1. Adam Wizel i Maurycy Bornsztajn: nestorzy polskiej psychoanalizy 386
7.3.2. Roman Markuszewicz, Gustaw Bychowski i Jan Nelken: ryginalne ścieżki polskiej psychoanalizy 391
7.3.3. Psychiatrzy, neurolodzy i pedagodzy o orientacji psychoanalitycznej 403
7.3.4. Psychologowie wobec psychoanalizy 411
7.3.5. Krytyka psychoanalizy 414
7.4. Miejsce psychoanalizy w polskiej myśli psychologicznej 421
Zakończenie 427
Bibliografia 439
Prekursorzy i twórcy polskiej psychologii oraz osoby ich wspierające 477
Indeks nazwisk 482
Źródła fotografii 494
O Autorach 496
