Księżniczka

"Rodziców się nie wybiera" ta gorzka prawda jest podstawą całej historii przedstawionej przez Lucynę Olejniczak w książce o jakże dwuznacznym, jak się później okazuje, tytule "Księżniczka". Wszak księżniczka nasuwa skojarzenia że światem bajek, radości, dobroci. Księżniczka to ktoś wyjątkowy... Ale ta wyjatkowość w przypadku głównej bohaterki Leny jest piętnem wykrytym głęboko w psychice. Lektura "Księżniczki" wstrząsnęła mną bardzo, pokazała, jak wielki wpływ na całe życie ma dzieciństwo i jak bardzo zdani jesteśmy na ślepy los. Lena, jako mała Lenka, gdyby mogła wybierać, na pewno nie wybrałaby swojej rodziny. Miała okazję zobaczyć, że można żyć bez strachu, że są rodziny, w których spoiwem jest miłość. Lenka, gdyby mogła decydować zamieszkałaby w Cieplicach u cioci, gdzie nie ma poniżania, leku, gdzie uśmiech wujka nie jest dwuznaczny... Lucyna Olejniczak w "Księżniczce" porusza wiele trudnych tematów, nakreśla obraz dzieciństwa, w którym tłem są ciemne barwy przemocy, alkoholizmu, molestowania... Ważna i mocna lektura... Pozostaje w głowie na długo....

Kiedy słyszę Lucyna Olejniczak, moim pierwszym skojarzeniem jest saga 'Kobiety z ulicy Grodzkiej', której sześć tomów totalnie mnie zauroczyło. Aż do tej chwili nie znałam innych powieści autorki, jednak na krakowskich targach książki otrzymałam od wydawnictwa "Księżniczkę" i postanowiłam sprawdzić autorkę w innej konfiguracji literackiej.

Lena jest laborantką i dzięki tej szpitalnej posadzie, poznała Olafa - lekarza, który jest teraz jej mężem. Młodzi postanowili wyjechać z Krakowa i zamieszkać w jego rodzinnym domu pod Warszawą, dlatego Lena odwiedza swoich rodziców w jednym z nowohuckich mieszkań. Chce się pożegnać przed wyjazdem, w jakiś sposób oddzielić swoje dotychczasowe życie od czekającej ją przyszłości. Jednak mimo swojej dorosłości bohaterce trudno jest uwolnić się spod wpływu ojca i wręcz kuli się na jego widok. Zachowuje się, jakby nadal była od nich zależna, choć ma przecież swoją małą, dwuosobową rodzinę. Mając trzydzieści lat, wciąż ma poczucie winy, że zostawia rodziców...

Podczas wizyty Lena powraca wspomnieniami do wydarzeń, na które patrzyła oczami małej dziewczynki. W rozdziałach usytuowanych naprzemiennie z teraźniejszą, dorosłą Leną, poznajemy świat z perspektywy Lenki - księżniczki tatusia. Dziewczynka opowiada o zapuszczaniu włosów do komunii, pochodzie pierwszomajowym, wizycie francuskiego generała czy radzieckiej kosmonautki. Z uśmiechem na twarzy przypomina sobie jak z ukochaną babcią poszła bronić krzyża na Osiedlu Teatralnym w 1960 roku.

Świat widziany oczami dziecka ma inne priorytety a drobiazgi urastają do rangi bardzo ważnych. Lenka opisuje swój pokój, w którym spała z siostrą Zosią. Obie kuliły się pod kołdrą, gdy tata wchodził do środka i zastanawiały się, na którą tym razem trafi. Córki molestował, żonę bił wypominając brak wykształcenia i marzył, że ze starszą już Leną zamieszka w Wiedniu jak mąż i żona. Taki z niego szanowny inżynier biorący udział w tworzeniu Nowej Huty, wciąż pod wpływem...

Powieść jest historią o jednej z krakowskich rodzin, w której nie działo się dobrze. Na tle wydarzeń politycznych i społecznych - zamach na pomnik Lenina w Alei Róż (1979), ogłoszenie stanu wojennego (1981), dokwaterowywanie obcych ludzi do mieszkań, poznajemy trudnego w obyciu Bronka i jego najbliższych. Nie stanowiło dla niego problemu poniżanie żony - podobno dla jej dobra - czy paradowanie nago w obecności córek albo niewłaściwe ich dotykanie.

Dopiero po latach, w chwili gdy chce opuścić blokowisko w okolicach Placu Centralnego, Lena dowiaduje się, jak wielu sąsiadów wiedziało o krzywdzie małej Lenki. Tyle osób wiedziało i nikt nie zareagował... Bali się dobrze sytuowanego pana inżyniera? Lena czuje do nich nienawiść za to milczenie.

Czy krzywdy wyniesione spod rodzinnego dachu można wybaczyć? Czy miłość zakryje to, co złe? Czy socjalizm niósł tylko takie właśnie wzorce?

Lucyna Olejniczak napisała powieść trudną tematycznie, bo choć we wspomnianej wcześniej sadze problemów nie brak, tutaj są bardziej widoczne, mocniej odczuwalne, gdyż historia rozgrywa się na mniejszej liczbie stron. Dwie płaszczyzny czasowe pokazują przeżycia bohaterki w różnym wieku. Jak wydarzenia z czasów dzieciństwa ukształtowały ją, jako kobietę. Ta książka to nieliczny na rynku wydawniczym tytuł, w którym występują sami negatywni bohaterowie. Czy tak postrzegane jest polskie społeczeństwo z okresu socjalizmu?

Podsumowując - "Księżniczka" jest opowieścią o szczęśliwych, choć ulotnych chwilach z dzieciństwa, o odrzuceniu, tchórzostwie, strachu i złym dotyku rodzica wobec dziecka. O zmowie milczenia oraz alkoholu, który sprawia, że rodzina drży ze strachu, gdy ktoś pije bez umiaru. Historia o dziecku, przerażonym, zaszczutym, któremu odebrano wiele marzeń i trzymano na krótkiej psychologicznej smyczy. A jej dziecięcy bagaż doświadczeń będzie stawał się coraz cięższy... i dorosła już bohaterka będzie miała trudności z jego dźwiganiem.

Ze swej strony polecam dźwiganie tematu czytelniczo, warto.

Nie lubię książek o niczym. O których następnego dnia zapomnę. Lubię po przeczytaniu książki myśleć o niej, wspominać, analizować. Książka Pani Lucyny Olejniczak – Księżniczka, właśnie taka jest. Nie daje o sobie zapomnieć. Prawdopodobnie dlatego, że tematy które autorka porusza, nie są tematami o których mówi się głośno. To tematy o których się nie wspomina.

Powieść snuje się dwutorowo. Opowiadana jest przez Lenkę – dziewczynkę, która mieszka wraz z rodzicami i rodzeństwem w Nowej Hucie. W domu rodzinnym dziewczynki bardzo źle się dzieje. Wiecznie pijany ojciec, znęcający się psychicznie i fizycznie nad żoną. Pan inżynier, mający swoją żonę za tłumoka i worek treningowy. Matka – kobieta nie pracująca, zajmująca się dziećmi. Udająca przed sąsiadami, że wszystko jest w porządku. Dziewczynki są przez ojca molestowane, a matka wie o tym ale nic z tym nie robi. Informacja o molestowaniu nie jest przekazana wprost, ale z kontekstu można się tego domyślić. Pani Lucyna bardzo delikatnie wspomniała o tym problemie. Namalowała tę sytuację i opowiedziała o tym oczyma dziecka. Dziewczynki, która chce się schować przed swoim ojcem. Ucieka w świat wyobraźni. Chce się schować w mysią dziurkę do której jej ojciec nie będzie miał wstępu.

Dorosła Lena opowiada nam swoje wspomnienia jako trzydziestoletnia kobieta. Nie radzi sobie z przeszłością, za wszelką cenę próbuje wyrzucić ze swojej pamięci to co się w dzieciństwie wydarzyło. Widzi ciągle kłócących się rodziców, pijaństwo ojca, brak wzajemnego szacunku. I udawanie przed sobą – że się nie ma problemu alkoholowego. Przed sąsiadami – że wszystko jest dobrze a w rodzinie panuje ład i harmonia.

„Bo co powiedzą ludzie?

Tak, tego mama najbardziej się boi. Kiedy się przewróciła na schodach od piwnicy i miała sine oko, to przez parę dni nie wychodziła z domu, żeby znajome nie powiedziały że mąż ją tak zbił. No bo przecież wiadomo, że jak mąż zbił żonę, to musiał mieć powód i pewnie sobie na to zasłużyła.

Ale tata nigdy nie biję mamy tak, żeby było widać. O nie, jest ostrożny i mądry. Bije ją po głowie albo po brzuchu, dlatego że tam nie widać siniaków. I wszystko robi dla dobra mamy, bo jak się baby nie bije, to jej wątroba gnije. Robi to bo ją kocha. Gdyby było inaczej, to nie zwracałby uwagi na jej zachowanie”.

Szokujące? Tak! Bo opowiada o tym kilkunastoletnie dziecko. Dla Lenki taka sytuacja była normalna! Na porządku dziennym. Takie miała wzorce. Nie wiedziała, że tak nie powinno być. U wszystkich tak było, tylko mało kto o tym mówił otwarcie. Wszyscy szeptali. Sąsiedzi wiedzieli, ale nikt tego nie zgłaszał. Panowało ogólne zakłamanie. Problemy zamiatało się pod dywan. Powszechne było powiedzenie: aby brudy prać w we własnym mieszkaniu.

Jestem wstrząśnięta tą historią. Czy wiele jest jeszcze takich rodzin? Nasuwa mi się jeszcze jedno pytanie. Czy jesteśmy w stanie poradzić sobie z traumami wyniesionymi z dzieciństwa? Czy nasz mózg potrafi zapomnieć, zatrzeć wspomnienia? To pytanie do psychologów, psychiatrów, bo ja nie potrafię na nie odpowiedzieć.

W obecnych czasach korzystanie ze specjalistycznej pomocy nie jest już tematem tabu, ale wciąż jeszcze to temat wstydliwy. I dodatkowo, nie każdego stać aby taką pomoc sobie zapewnić. Podobno w całym kraju jest tylko 450 psychiatrów dziecięcych. To zdecydowanie za mało!

Nowa Huta – dwa słowa, które są w stanie sprawić, że drżącymi rękami sięgam po książkę, bez względu na tematykę, grupę docelową czy inne czynniki, które zazwyczaj mają wpływ na wybory czytelników. Mnie wystarczy skusić akcją w Nowej Hucie, bym z zapartym tchem czytała do deski do deski. Kiedy więc zobaczyłam, że jedno z najbardziej poczytnych wydawnictw wydaje publikcję osadzoną w jeszcze komunistycznej Hucie, wiedziałam, że to coś dla mnie. Chciałam porównać własne doświadczeniaz tym, co autorka włożyła w usta głównej bohaterki, w końcu przy alei Róż spędziłam dobre kilka lat życia. Bo w tej historii dodatkowym atutem dla wielu będzie fakt, że nie jest to wytwór wyobraźni Lucyny Olejniczak, ale opowieść oparta na wydarzeniach, których doświadczyła córka jej koleżanki. Chociaż po skończonej lekturze czytelnik wolałby, że to była tylko i wyłącznie fikcja literacka, żeby takie rzeczy nie działy się nigdy i nigdzie na świecie…

Lena to dorosła już, niemal trzydziestolenia kobieta, która całe życie spędziła w Nowej Hucie. Teraz chce zacząć wszystko od nowa i przeprowadzić się z mężem w jego rodzinne strony, do centralnej części kraju. Lena pragnie odciąć się od trudnej przeszłości i wspomnień, które od dzieciństwa spędzają jej sen z powiek. Traumatyczne przeżycia związane z dorsataniem w domu, gdzie ojciec nadużywał alkoholu i dopuszczał się względem córki czynów, o jakich nikt normalny nawet by nie pomyślał, utrudniają wydostanie się z tej sieci patologicznych relacji. Bo chociaż Lena jest już dorosła, wciąż boi się sprzeciwić rodzicom, unika konfrontacji, woli bierność od stawiania na swoim. Tak była nauczona, tak było wszędzie wokół – sąsiadka biła swojego męża, dzieci wychowywano pasem lub kablem, patologia była obecna na każdym kroku, w każdym domu, choć mieszkańcy skrzętnie to ukrywali. Czara goryczy przelewa się w chwili, gdy sąsiad, którego zawsze uważała za bliską osobę, wyznaje, że wiedział o jej krzywdzie, wiedział, co dzieje się w ich mieszkaniu i chociaż chciał się temu sprzeciwić, nie miał na tyle odwagi. Czy Lena odnajdzie w sobie siłę, by przerwać ten ciąg toksycznych wydarzeń i zacznie w końcu żyć prawdziwie, szczęśliwie, otoczona bezinteresowną miłością?

Czytałam tę książkę i z każdym kolejnym rozdziałem moje zdziwienie było coraz większe. Zupełnie jakbym czytała o kompletnie niezanym mi miejscu. Niby okolica ta sama, charakterystyczna budowa kamienic wokół Placu Centralnego, gdzie przyszło mi żyć – z wysokimi i obszernymi klatkami schodowymi, z ciemnymi i mrocznymi piwnicami, ja to wszystko przecież znam. Ale w moich wspomnieniach jakże inaczej się one jawią! Lektura tej książki udowodniła mi, że na otaczającą nas rzeczywistość każdy patrzy przez pryzmat własnych doświadczeń. Moje wspomnienia z tym miejscem są bardzo dobre, więc zachwyca mnie urok starych, podobnych do siebie komienic i osiedli, symetria Placu Centralnego widziana na zdjęciach robionych z lotu ptaka, układ ulic i ilość zieleni. Główna bohaterka tej opowieści nie potrafi się cieszyć tym miejscem, ona się tam dusi właśnie przez to, jakie wspomnienia wiążą się z tą dzielnicą. I wcale się jej nie dziwię.

„Księżniczka” to książka wciągająca, poruszająca, ale też niesamowice smutna, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę fakt, że jest oparta na prawdziwych wydarzeniach. To lektura, która pokazuje, że udawanie, iż nie widzi się tego, co dzieje się za zamkniętymi drzwami sąsiada, w obawie przed ujawnieniem własnych sekretów, może zniszczyć komuś życie. Książka, która zostaje w pamięci na dłużej, we mnie wciąż ona jest – wraz ze wszystkimi emocjami, jakie wzbudza.